แม่นากพระโขนง
เริ่มมีผัวชื่อมากตั้งแต่เมื่อไร
?
เอนก นาวิกมูล
ในหนังสือชุดผี ในละครวิทยุ ในลิเก ในเพลงทรงเครื่อง ในหนังสือนิยายภาพ และในภาพยนตร์กี่รุ่น ๆ ที่เคยดู ๆ กันมา กล่าวตรงกันว่าแม่นากพระโขนงมีผัวชื่อมาก เมื่อแม่นากคลอดลูกตายทั้งกลมแล้ว ก็กลายเป็นผีเฮี้ยนหลอกหลอนชาวบ้าน ตลอดจนพระเณรย่านพระโขนงจนคนหวาดกลัวไปทั่วทั้งตำบล
แม้เวลาล่วงเลยมาร้อยกว่าปี เรื่องราวของแม่นากก็ยังคงอยู่คู่สังคมไทย วัดมหาบุศย์อันเป็นที่ฝังศพแม่นาก มีคนไปกราบไหว้ศาลแม่นากกันอย่างไม่ขาดสาย ผู้เขียนเองก็เป็นคนหนึ่งที่ไปเยี่ยมวัดแม่นากสามหนสี่หน แต่แม่นากมีผัวชื่อมากจริง ๆ หรือ ?
ผัวแม่นาก ไม่ได้ชื่อชุ่มหรอกหรือ ?
แม่นาก ถูกสมมติให้มีผัวชื่อมากตั้งแต่เมื่อไร ใครเป็นคนเอาชื่อนายมากไปมอบให้แม่นากหรือ ?
แม่นาก อาจจะเคยมีตัวตนจริง ๆ อาจจะเคยเป็นผีดุร้ายจริง ๆ แต่ท่านจะเชื่อหรือไม่ก็ตาม ผู้เขียนขอเสนอชื่อว่านายมาก
เพิ่งเกิดขึ้นเมื่อประมาณ พ.ศ. 2455 หรือเมื่อต้นสมัยรัชกาลที่ 6 หรือเมื่อ 86 ปีมานี้ นับจาก พ.ศ. 2541
เรื่องเกิดขึ้นได้อย่างไร
ถ้าเชื่อตามที่นายกุหลาบ คนเก่าคนแก่ซึ่งเขียนถึงแม่นากพระโขนงเป็นคนแรก ตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 ผัวที่แท้จริงของแม่นากชื่อชุ่มต่างหาก เรื่องนี้ ผู้เขียนพบในหนังสือสยามประเภทตั้งแต่เมื่อ 20 ปีก่อน นายกุหลาบเขียนในสยามประเภทฉบับวันเสาร์ที่ 10 มีนาคม ร.ศ. 118 พ.ศ. 2442 ว่า อำแดงนาก เป็นบุตรขุนศรี นายอำเภอบ้านอยู่ปากคลองพระโขนง
เปนภรรยานายชุ่ม ตัวโขนทศกรรฐ์ในพระจ้าวบรมวงศ์เธอจ้าวฟ้ากรมหลวงพิทักษมนตรี อำแดงนากมีครรภ์ คลอดบุตรถึงอนิจกรรม นายชุ่ม ทศกรรฐ์สามี นำศพอำแดงนากภรรยาไปฝังที่ป่าช้าวัดมหาบุด ๆ นี้ พระศรีสมโภช (บุด) วัดสุวรรณ เปนผู้สร้างวัดมหาบุด แต่ท่านยังเปนมหาบุดในรัชกาลที่ 2...
(มีไมโครฟิล์มในหอสมุดแห่งชาติ ดูรายละเอียดในหนังสือแกะรอยเรื่องเก่า ของเอนก นาวิกมูล)
นายกุหลาบเขียนไว้เมื่อเกือบศตวรรษดังนี้ สรุปว่าสามีของแม่นากชื่อชุ่ม เป็นตัวโขนเล่นบททศกัณฐ์ในสมัยรัชกาลที่ 2 แม้แต่ลูกคนหนึ่งของแม่นากที่ชื่อนายแบนก็ยังเคยมาบวชที่วัดโพธิ์
ต่อไปลองอ่านหนังสือทวีปัญญา จะพบว่าในเรื่องสั้น นากพระโขนงที่สอง ที่ ร.6 สมัยยังทรงเป็นสยามมกุฎราชกุมาร ทรงนิพนธ์ในฉบับแรกสุด เมื่อเดือนเมษายน ร.ศ. 123 พ.ศ. 2447 (ใช้นามแฝง นายแก้วนายขวัญ) ปลายสมัย ร.5 สมมติให้นางนากมีผัวชื่อโชติ เป็นกำนัน นี่แสดงว่าถึง พ.ศ. 2447 แล้วชื่อนายมากก็ยังไม่ปรากฏ
ชื่อนายมากเริ่มปรากฏเมื่อไร
เท่าที่ผู้เขียนพยายามสืบค้นชำระมานาน เชื่อว่าชื่อนายมากเริ่มปรากฏเมื่อพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ต้นราชสกุลวรรณ เจ้าของโรงละครปรีดาลัย ทรงนิพนธ์เรื่อง อีนากพระโขนง เป็นละครร้อง และตีพิมพ์บทละครนั้นออกสู่สาธารณชนเมื่อต้นรัชกาลที่ 6 ตรงกับ ร.ศ. 131 หรือ พ.ศ. 2454
หนังสือบทละครร้องเรื่อง อีนากพระโขนง ที่ผู้เขียนค้นพบเมื่อวันศุกร์ที่ 24 ธันวาคม พ.ศ. 2536 พิมพ์ปกง่าย ๆ ว่า
บทละครร้องเรื่องอีนากพระโขนง (ว่าเปนเรื่องจริง) หมากพญา รจนาสำหรับลครในปรีดาลัย ร.ศ. 131
หมากพญา หรือกรมพระนราฯ ทรงกำหนดให้ตัวละครมี 10 ตัว มีชื่อและอายุดังต่อไปนี้
1. นายมาก อายุ 35 สามีอำแดงนาก เปนคนซื่อ ๆ
2. ทิดทุ้ย อายุ 38 เกลอนายมาก ขี้เมา
3. ตาหมี อายุ 68 เก่า ๆ เขลา ๆ
4. ตาเทิ่ง อายุ 50 สัปะเหร่อ
5. ขรัวเต๊ะ อายุ 62 อาจาริย์วิชาอาคม
6. ตาปะขาวเม่น อายุ 65 ผู้มีวิชาอาคม
7. สามเณรเผือก อายุ 18 ศิษย์ขรัวเต๊ะเจ้าเวทมนต์
8. อำแดงนาก อายุ 32 ภรรยานายมาก เปนคนดี
9. ยายม่วง อายุ 60 ภรรยาตาหมี เท่อ ๆ
10. ยายโม่ง อายุ 51 หมอพดุงครรภ์ (ท่านที่สนใจอยากทราบว่าละครร้อง อีนากพระโขนง ของกรมพระนราฯ เป็นอย่างไร ขอให้ไปดูที่เวทีชั่วคราว ร.ร.ตะละภัฎศึกษา ถนนแพร่งนรา ซึ่งหากไม่มีการเปลี่ยนแปลงกำหนดการใด ๆ จะแสดงเพียงรอบเดียวในคืนวันเสาร์ที่ 17 ตุลาคม พ.ศ. 2541 เนื่องในการจัดงานวันงามที่สามแพร่ง ของชาวประชาคมแพร่งสรรพสาสตร แพร่งนรา แพร่งภูธร และชาวถนนอัษฎางค์ รายละเอียดอื่น ๆ นอกเหนือจากนั้น กรุณาติดตามอ่านจากหนังสือ แกะรอยแม่นากพระโขนง ซึ่งจะพิมพ์เผยแพร่ในปี พ.ศ. 2542)
เห็นหรือไม่ว่า ชื่อนายมากเพิ่มปรากฏขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2455 และเมื่อละครปรีดาลัยเล่นเรื่องอีนากพระโขนงที่โรงละครตามแพร่งนรานั้น มหาชนได้ไปดูไปชมกันมากมาย กระทั่งที่สุดชื่อนายมากก็โด่งดังติดปากจนทุกคนเชื่อว่าผัวแม่นากชื่อมากจริง ๆ
หลัง พ.ศ. 2455 ไม่ว่าบทกลอน บทภาพยนตร์ นิยายภาพ ลิเก หรือการแสดงใด ๆ ผัวของแม่นากมีชื่อว่ามากมาตลอด ไม่เคยเปลี่ยนแปลง
ว่ากันว่าทุกวันนี้ ลูกหลานของแม่นากก็ยังคงมีกระเส็นกระสายอยู่ แต่ผู้เขียนก็ไม่เคยเจอตัวและสอบถามเรื่องนี้จากลูกหลานแม่นากเลย
* บทความนี้
ได้รับอนุญาตินำมาลงจากคุณเอนก
นาวิมูล แล้ว
12/08/98
